Zgodnie z ustawą o samorządzie gminnym, edukacja publiczna należy do zadań własnych gminy polegających na zaspokajaniu potrzeb zbiorowych wspólnoty. Oznacza to, że gmina ma obowiązek zapewnić dostęp do powszechnej i bezpłatnej edukacji wszystkim dzieciom mieszkającym na jej terenie. Z kolei na mocy art. 5 ust. 5g ustawy o systemie oświaty, jednostka samorządu terytorialnego będąca organem prowadzącym szkołę liczącą nie więcej niż 70 uczniów, na podstawie uchwały organu stanowiącego tej jednostki oraz po uzyskaniu pozytywnej opinii organu sprawującego nadzór pedagogiczny, może przekazać, w drodze umowy, osobie prawnej niebędącej jednostką samorządu terytorialnego lub osobie fizycznej prowadzenie takiej szkoły. Na mocy tej regulacji, niewielkie szkoły są przejmowane przez stowarzyszenia, fundacje i spółki prawa handlowego. W samorządach borykających się z trudnościami finansowymi i malejącą liczbą uczniów, przejmowanie szkół przez lokalne stowarzyszenia jest niekiedy jedyną szansą na utrzymanie tych placówek. Okazuje się jednak, że możliwość przekazywania szkół organizacjom może mieć niekorzystny „efekt uboczny”.
Rzecznik Praw Obywatelskich 12 listopada bieżącego roku zwróciła się do Ministra Administracji i Cyfryzacji w związku z pismem, jakie nadesłał do rzecznika Związek Nauczycielstwa Polskiego. ZNP wskazał, że wojewodowie nie kwestionują uchwał rad gmin dotyczących przekazania wszystkich lub większości szkół działających na terenie gminy podmiotom prywatnym. W konsekwencji, jak czytamy w wystąpieniu RPO, w wielu gminach może dochodzić do naruszenia konstytucyjnego uprawnienia do powszechnej i bezpłatnej nauki.
Podmioty prywatne prowadzące szkoły nie mają ustawowego obowiązku zapewnienia każdemu dziecku z gminy miejsca w placówce realizującej bezpłatnie podstawę programową i prowadzącej rekrutację na zasadzie powszechnej dostępności. Zdarza się przy tym, że szkołę przejmują stowarzyszenia, fundacje lub spółki komunalne zakładane przez gminy. Nie tylko stanowi to naruszenie przepisów ustawy o systemie oświaty, ale może również być uznane za próbę obejścia regulacji dotyczących m. in. zasad wynagradzania nauczycieli (w placówkach prowadzonych przez podmioty niepubliczne nie mają zastosowania niektóre z gwarancji wynikających z Karty Nauczyciela). Jak wskazuje RPO, szkoły prowadzone przez podmioty niepubliczne nie mogą zastępować szkolnictwa publicznego, a jedynie je uzupełniać. Ponieważ jednak wojewodowie – w ramach nadzoru nad działalnością gmin – odmawiają zakwestionowania takich uchwał, praktyka przejmowania szkół przez podmioty niepubliczne wypacza założenia ustawowe. Sposobem na obronę przed przekazaniem wszystkich szkół w gminie w ręce prywatne byłoby wprawdzie zaskarżenie uchwały rady gminy do sądu, jednak długi czas oczekiwania na rozstrzygnięcie – ale również nieznajomość prawa – powstrzymują obywateli przed skorzystaniem z tej możliwości.
Rzecznik Praw Obywatelskich zaapelowała do Ministra Administracji i Cyfryzacji o podjęcie działań zmierzających do ujednolicenia wykładni prawa oświatowego przez wojewodów. Brak prawidłowej i jednolitej wykładni może prowadzić – jak zaznaczyła rzecznik – do naruszania konstytucyjnej gwarancji powszechnego dostępu do nauki.
Pismo RPO do MAiC
Źródła: www.rpo.gov.pl, www.rp.pl
Tekst przygotowano w ramach projektu "Decydujmy razem. Wzmocnienie mechanizmów partycypacyjnych w kreowaniu i wdrażaniu polityk publicznych oraz podejmowaniu decyzji publicznych" współfinansowanego ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego.
